តើអ្វីជាការចិញ្ចឹមជន្លេន?
របរចិញ្ចឹមជន្លេន ដែលគេហៅម្យ៉ាងទៀតថា កសិកម្មជន្លេន គឺជាដំណើរការនៃការប្រើប្រាស់ជន្លេនដើម្បីឱ្យវាកែប្រែកាកសំណល់សរីរាង្គទៅជាជីដែលសម្បូរសារធាតុចិញ្ចឹមបំផុតនៅក្នុងពិភពលោកគឺ ជីជន្លេន។ ជីជន្លេន ដែលគេស្គាល់ម្យ៉ាងទៀតថា ជីកំប៉ុសជន្លេន សម្បូរទៅដោយសារជាតិរ៉ែ សារធាតុចិញ្ចឹម និងសារធាតុមីក្រូសរីរាង្គដែលមានប្រយោជន៍យ៉ាងសំខាន់ដល់ការលូតលាស់ប្រកបដោយសុខភាពរបស់រុក្ខជាតិ ការលូតលាស់របស់ឫស និងការទប់ស្កាត់ជំងឺផ្សេងៗ។ ដោយសារតែ ឧត្តមភាពសារធាតុចិញ្ចឹមនៃជីជន្លេន ដូច្នេះកសិករ និងអ្នកធ្វើសួនដំណាំ តែងតែហៅជីនេះថា "មាសខ្មៅ" ព្រោះគេគ្រាន់តែប្រើវាតែមួយស្លាបព្រាបាយនោះ វាគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ចិញ្ចឹមរុក្ខជាតិមួយដើមតូចបានរយៈពេលបីខែ។
ក្នុងចំណោមជន្លេនដែលគេស្គាល់៤០០០ ប្រភេទ មានជន្លេន៧ប្រភេទ សមស្របសម្រាប់យកមកចិញ្ចឹមធ្វើជីកំប៉ុស ដែលទាំង៧ប្រភេទនេះ ជាអំបូររស់នៅស្រទាប់ដីលើ។ ជន្លេនអំបូរនេះ មានពណ៌ក្រហម និងជាសត្វរស់នៅលើផ្ទៃដី ដែលធំធាត់យ៉ាងឆាប់រហ័សនៅក្នុងកាកសំណល់សរីរាង្គពុកផុយស្រស់។ នៅទូទាំងពិភពលោក ប្រភេទពូជជន្លេនដែលត្រូវគេប្រើច្រើនជាងគេបំផុតគឺ ជន្លេនខ្លា ដែលគេហៅតាមឈ្មោះវិទ្យាសាស្ត្រថា Eisenia Fetida។
ដោយមានដើមកំណើតនៅ ទ្វីបអឺរ៉ុប ជន្លេនខ្លា មានភាពបន្ស៊ាំពិសេស ហើយស៊ូទ្រាំនឹងប្រភពអាហារផ្សេងៗ ការប្រែប្រួលសីតុណ្ហភាព (១០-៣០°) និងសំណើម (៦០-៩០%)។ ដោយវាមានអង្គសរីរាង្គផ្លូវភេទទាំងញី និងឈ្មោលផង ដូច្នេះលក្ខណៈជីវសាស្ត្របន្តពូជរបស់វា អាចជួយឱ្យបង្កើតកូនលឿន។ ជាពិសេស ជន្លេនខ្លាមានសមត្ថភាពបង្កើតកូនទ្វេដង ជារៀងរាល់៦០ថ្ងៃ ឬពីរខែម្ដង និងស៊ីអាហារស្មើពាក់កណ្ដាលដងខ្លួន ឬរាងកាយរបស់វា ក្នុងមួយថ្ងៃ ដែលធ្វើឱ្យវាមានលក្ខណៈពិសេស សមស្រប ក្នុងការគ្រប់គ្រងកាកសំណល់សរីរាង្គរបស់យើង។ ជន្លេនខ្លា អាចរស់នៅបាន និងស៊ីកាកសំណល់ ដូចជាកាកសំណល់ពីរោងបាយ លាមកគោ និងបន្ស៊ាំខ្លួនវាបានល្អ និងប្រភពសារធាតុសរីរាង្គជាច្រើនទៀត។
ហេតុអ្វីចាំបាច់បើកកសិដ្ឋានចិញ្ចឹមជន្លេន?
តថភាពនៃការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ការបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ និងនគរូបនីយកម្មរីកលូតលាស់យ៉ាងធំសម្បើម ជាហេតុនាំឱ្យមានការគំរាមកំហែងដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក ចំពោះសន្តិសុខស្បៀងអាហារសកល និងការរស់រានមានជីវិតរបស់មនុស្សជាតិ។ របរចិញ្ចឹមជន្លេន ជាដំណោះស្រាយដើម្បីជួយយើងក្នុងការបំពេញ និងដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមទាំងនេះ ជាលក្ខណៈបុគ្គល សហគមន៍ ស្ថាប័ន និងអាជីវកម្ម។ ជាពិសេស ដំណើរការនៃមុខរបរនេះ ជួយដល់បរិស្ថានក្នុងទីប្រជុំជន ដោយរបរនេះប្រើប្រព័ន្ធចិញ្ចឹម នៅផ្ទះ ខ្នាតតូច ប្រើបច្ចេកវិទ្យាទាប និងតម្លៃសមរម្យ។ ដោយមានប្រជាជន៨៣% រស់នៅក្នុងទីក្រុង (ចក្រភពអង់គ្លេស) ដូច្នេះ ចលនានៃមុខរបរចិញ្ចឹមជន្លេន នៅក្នុងទីក្រុង គឺសំខាន់សម្រាប់សុវត្ថិភាពម្ហូបអាហារនាពេលអនាគត និងជាដំណោះស្រាយងាយស្រួលសម្រាប់ប្រើប្រាស់ និងគ្រប់គ្រងកាកសំណល់ពីផ្ទះបាយ។
កាកសំណល់អាហារបញ្ចេញ ឧស្ម័នម៉េតាន និងអុកស៊ីដនីត្រូដ ក្នុងកម្រិត៣១ និងខ្លាំងជាងកាបូនឌីអុកស៊ីត៣១០ដង។ ក្នុងកម្រិតជាបុគ្គល និងនៅមូលដ្ឋាន របរចិញ្ចឹមជន្លេន មានសក្តានុពលក្នុងការកាត់បន្ថយការបញ្ចេញឧស្ម័នម៉េតាន ដោយការកាត់បន្ថយបរិមាណកាកសំណល់អាហារដែលគេយកទៅចាក់ចោលក្នុងទីចាក់សំរាម និងជាលទ្ធផល កាត់បន្ថយភាពចាំបាច់ក្នុងការប្រើរថយន្តដែលប្រើឥន្ធនៈសម្រាប់ប្រមូលកាកសំណល់។
របរចិញ្ចឹមជន្លេន ជួយបង្កភាពងាយស្រួលដល់យើង ក្នុងការប្រើប្រាស់ដីឡើងវិញ ដោយបង្កើតជីធម្មជាតិ និងជីកំប៉ុសដែលសម្បូរសារធាតុចិញ្ចឹមពីកាកសំណល់របស់យើង ដើម្បីគាំទ្រដល់ការផលិតស្បៀងអាហារដែលសម្បូរសារធាតុចិញ្ចឹម។ ដោយមានការបន្សល់នូវដីស្រទាប់លើតិចជាង៤០ឆ្នាំ (នៅចក្រភពអង់គ្លេស) និងតិចជាង៦០ឆ្នាំ នៅទូទាំងពិភពលោក យើងត្រូវតែនាំគ្នាធ្វើរៀងៗខ្លួន ប្រសិនបើ យើងចង់តស៊ូនឹងភាពមិនអនុគ្រោះនេះ និងបញ្ចៀសគ្រោះទុរ្ភិក្ស។ ការប្រកបរបរចិញ្ចឹមជន្លេន ជាឱកាសដើម្បីប្រើប្រាស់ដីឡើងវិញ នៅផ្ទះ សហគមន៍ និងនៅកសិដ្ឋានរបស់យើង។ គំរូនៃទស្សនវិស័យកសិកម្មដែលពឹងផ្អែកទៅលើសារធាតុគីមី បានដើរតួខាងរបរកសិកម្មជាងមួយសតវត្ស ដោយមិនបានយកចិត្តទុកដាក់លើសុខភាព និងជីវិតរបស់ដីនិងអ្នកដែលធ្វើការងារលើដីនោះ។ ជាលទ្ធផល សុខភាពរបស់មនុស្សជាតិ និងផែនដីបានរងការឈឺចាប់ និងខូចខាតហួសពីការវាស់វែង ហើយឥឡូវនេះយើងកំពុងប្រឈមមុខនឹងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារ ទៅពិភពលោកនៅពេលដែលប្រភពផលិតកម្មស្បៀងរបស់យើងកាន់តែថយចុះយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ ការវិនិយោគលើបច្ចេកវិទ្យាកសិកម្មទំនើប មិនមែនជាការឆ្លើយតបនោះឡើយ ប៉ុន្តែការវិនិយោគលើដី និងការចិញ្ចឹមជន្លេនពិតនឹងដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនោះបាន។
សិក្សា ស្រាវជ្រាវ និងបកប្រែព្រមទាំងកែសម្រួល ចែកជូនជាចំណេះដឹងដល់កសិករខ្មែរ ដោយ សេក សុខា, ថ្ងៃទី១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៩។
របរចិញ្ចឹមជន្លេន ដែលគេហៅម្យ៉ាងទៀតថា កសិកម្មជន្លេន គឺជាដំណើរការនៃការប្រើប្រាស់ជន្លេនដើម្បីឱ្យវាកែប្រែកាកសំណល់សរីរាង្គទៅជាជីដែលសម្បូរសារធាតុចិញ្ចឹមបំផុតនៅក្នុងពិភពលោកគឺ ជីជន្លេន។ ជីជន្លេន ដែលគេស្គាល់ម្យ៉ាងទៀតថា ជីកំប៉ុសជន្លេន សម្បូរទៅដោយសារជាតិរ៉ែ សារធាតុចិញ្ចឹម និងសារធាតុមីក្រូសរីរាង្គដែលមានប្រយោជន៍យ៉ាងសំខាន់ដល់ការលូតលាស់ប្រកបដោយសុខភាពរបស់រុក្ខជាតិ ការលូតលាស់របស់ឫស និងការទប់ស្កាត់ជំងឺផ្សេងៗ។ ដោយសារតែ ឧត្តមភាពសារធាតុចិញ្ចឹមនៃជីជន្លេន ដូច្នេះកសិករ និងអ្នកធ្វើសួនដំណាំ តែងតែហៅជីនេះថា "មាសខ្មៅ" ព្រោះគេគ្រាន់តែប្រើវាតែមួយស្លាបព្រាបាយនោះ វាគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ចិញ្ចឹមរុក្ខជាតិមួយដើមតូចបានរយៈពេលបីខែ។
ក្នុងចំណោមជន្លេនដែលគេស្គាល់៤០០០ ប្រភេទ មានជន្លេន៧ប្រភេទ សមស្របសម្រាប់យកមកចិញ្ចឹមធ្វើជីកំប៉ុស ដែលទាំង៧ប្រភេទនេះ ជាអំបូររស់នៅស្រទាប់ដីលើ។ ជន្លេនអំបូរនេះ មានពណ៌ក្រហម និងជាសត្វរស់នៅលើផ្ទៃដី ដែលធំធាត់យ៉ាងឆាប់រហ័សនៅក្នុងកាកសំណល់សរីរាង្គពុកផុយស្រស់។ នៅទូទាំងពិភពលោក ប្រភេទពូជជន្លេនដែលត្រូវគេប្រើច្រើនជាងគេបំផុតគឺ ជន្លេនខ្លា ដែលគេហៅតាមឈ្មោះវិទ្យាសាស្ត្រថា Eisenia Fetida។
ដោយមានដើមកំណើតនៅ ទ្វីបអឺរ៉ុប ជន្លេនខ្លា មានភាពបន្ស៊ាំពិសេស ហើយស៊ូទ្រាំនឹងប្រភពអាហារផ្សេងៗ ការប្រែប្រួលសីតុណ្ហភាព (១០-៣០°) និងសំណើម (៦០-៩០%)។ ដោយវាមានអង្គសរីរាង្គផ្លូវភេទទាំងញី និងឈ្មោលផង ដូច្នេះលក្ខណៈជីវសាស្ត្របន្តពូជរបស់វា អាចជួយឱ្យបង្កើតកូនលឿន។ ជាពិសេស ជន្លេនខ្លាមានសមត្ថភាពបង្កើតកូនទ្វេដង ជារៀងរាល់៦០ថ្ងៃ ឬពីរខែម្ដង និងស៊ីអាហារស្មើពាក់កណ្ដាលដងខ្លួន ឬរាងកាយរបស់វា ក្នុងមួយថ្ងៃ ដែលធ្វើឱ្យវាមានលក្ខណៈពិសេស សមស្រប ក្នុងការគ្រប់គ្រងកាកសំណល់សរីរាង្គរបស់យើង។ ជន្លេនខ្លា អាចរស់នៅបាន និងស៊ីកាកសំណល់ ដូចជាកាកសំណល់ពីរោងបាយ លាមកគោ និងបន្ស៊ាំខ្លួនវាបានល្អ និងប្រភពសារធាតុសរីរាង្គជាច្រើនទៀត។
ហេតុអ្វីចាំបាច់បើកកសិដ្ឋានចិញ្ចឹមជន្លេន?
តថភាពនៃការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ការបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ និងនគរូបនីយកម្មរីកលូតលាស់យ៉ាងធំសម្បើម ជាហេតុនាំឱ្យមានការគំរាមកំហែងដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក ចំពោះសន្តិសុខស្បៀងអាហារសកល និងការរស់រានមានជីវិតរបស់មនុស្សជាតិ។ របរចិញ្ចឹមជន្លេន ជាដំណោះស្រាយដើម្បីជួយយើងក្នុងការបំពេញ និងដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមទាំងនេះ ជាលក្ខណៈបុគ្គល សហគមន៍ ស្ថាប័ន និងអាជីវកម្ម។ ជាពិសេស ដំណើរការនៃមុខរបរនេះ ជួយដល់បរិស្ថានក្នុងទីប្រជុំជន ដោយរបរនេះប្រើប្រព័ន្ធចិញ្ចឹម នៅផ្ទះ ខ្នាតតូច ប្រើបច្ចេកវិទ្យាទាប និងតម្លៃសមរម្យ។ ដោយមានប្រជាជន៨៣% រស់នៅក្នុងទីក្រុង (ចក្រភពអង់គ្លេស) ដូច្នេះ ចលនានៃមុខរបរចិញ្ចឹមជន្លេន នៅក្នុងទីក្រុង គឺសំខាន់សម្រាប់សុវត្ថិភាពម្ហូបអាហារនាពេលអនាគត និងជាដំណោះស្រាយងាយស្រួលសម្រាប់ប្រើប្រាស់ និងគ្រប់គ្រងកាកសំណល់ពីផ្ទះបាយ។
កាកសំណល់អាហារបញ្ចេញ ឧស្ម័នម៉េតាន និងអុកស៊ីដនីត្រូដ ក្នុងកម្រិត៣១ និងខ្លាំងជាងកាបូនឌីអុកស៊ីត៣១០ដង។ ក្នុងកម្រិតជាបុគ្គល និងនៅមូលដ្ឋាន របរចិញ្ចឹមជន្លេន មានសក្តានុពលក្នុងការកាត់បន្ថយការបញ្ចេញឧស្ម័នម៉េតាន ដោយការកាត់បន្ថយបរិមាណកាកសំណល់អាហារដែលគេយកទៅចាក់ចោលក្នុងទីចាក់សំរាម និងជាលទ្ធផល កាត់បន្ថយភាពចាំបាច់ក្នុងការប្រើរថយន្តដែលប្រើឥន្ធនៈសម្រាប់ប្រមូលកាកសំណល់។
របរចិញ្ចឹមជន្លេន ជួយបង្កភាពងាយស្រួលដល់យើង ក្នុងការប្រើប្រាស់ដីឡើងវិញ ដោយបង្កើតជីធម្មជាតិ និងជីកំប៉ុសដែលសម្បូរសារធាតុចិញ្ចឹមពីកាកសំណល់របស់យើង ដើម្បីគាំទ្រដល់ការផលិតស្បៀងអាហារដែលសម្បូរសារធាតុចិញ្ចឹម។ ដោយមានការបន្សល់នូវដីស្រទាប់លើតិចជាង៤០ឆ្នាំ (នៅចក្រភពអង់គ្លេស) និងតិចជាង៦០ឆ្នាំ នៅទូទាំងពិភពលោក យើងត្រូវតែនាំគ្នាធ្វើរៀងៗខ្លួន ប្រសិនបើ យើងចង់តស៊ូនឹងភាពមិនអនុគ្រោះនេះ និងបញ្ចៀសគ្រោះទុរ្ភិក្ស។ ការប្រកបរបរចិញ្ចឹមជន្លេន ជាឱកាសដើម្បីប្រើប្រាស់ដីឡើងវិញ នៅផ្ទះ សហគមន៍ និងនៅកសិដ្ឋានរបស់យើង។ គំរូនៃទស្សនវិស័យកសិកម្មដែលពឹងផ្អែកទៅលើសារធាតុគីមី បានដើរតួខាងរបរកសិកម្មជាងមួយសតវត្ស ដោយមិនបានយកចិត្តទុកដាក់លើសុខភាព និងជីវិតរបស់ដីនិងអ្នកដែលធ្វើការងារលើដីនោះ។ ជាលទ្ធផល សុខភាពរបស់មនុស្សជាតិ និងផែនដីបានរងការឈឺចាប់ និងខូចខាតហួសពីការវាស់វែង ហើយឥឡូវនេះយើងកំពុងប្រឈមមុខនឹងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារ ទៅពិភពលោកនៅពេលដែលប្រភពផលិតកម្មស្បៀងរបស់យើងកាន់តែថយចុះយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ ការវិនិយោគលើបច្ចេកវិទ្យាកសិកម្មទំនើប មិនមែនជាការឆ្លើយតបនោះឡើយ ប៉ុន្តែការវិនិយោគលើដី និងការចិញ្ចឹមជន្លេនពិតនឹងដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនោះបាន។
សិក្សា ស្រាវជ្រាវ និងបកប្រែព្រមទាំងកែសម្រួល ចែកជូនជាចំណេះដឹងដល់កសិករខ្មែរ ដោយ សេក សុខា, ថ្ងៃទី១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៩។